نویسنده: حبیب سرسنگی علی آباد/ محقق و کارشناس بخش تکثیر و پرورش مرکز تحقیقات آبهای شور بافق- یزد 

 

با افزایش جمعیت جهان به تکنولوژی های جدیدی برای تولید آبزیان نیاز است تا فشار کمتری به ذخایر طبیعی وارد شده و از سوی دیگر قیمت تمام شده ماهی کاهش یابد. افزایش جمعیت

با توجه به ناکافی بودن محصولات دریایی باعث بالارفتن قیمت ماهی و فشار بیش از حد به ذخایر وحشی آبزیان می شود. بیوفلوک تکنیکی است که هم برای تولیدکننده ایجاد اشتغال و درآمد می نماید و هم برای مصرف کننده با در اختیار گذاردن محصولات آبزی با قیمت پایین تر سودمند است از طرف دیگر باعث کاهش فشار به ذخایر وحشی به حفظ آنها کمک نموده و با عدم تخلیه پساب غنی از مواد آلی از آلودگی های زیست محیطی جلوگیری می نماید. علاقه به سیستم های مبتنی بر بیوفلوک در آبزی پروری طی 20 سال گذشته افزایش چشمگیری یافته است. زیرا این سیستم ها دارای امنیت زیستی مناسب، دوست دار محیط زیست و تولید اقتصادی پایدار می باشند. در آبزی پروری ماهی تیلاپیا و میگو به عنوان گونه هایی با قابلیت استفاده از تولیدات طبیعی و غذای زنده شهرت دارند و صنعت تولید آنها در جهان با سرعت بسیار زیادی در حال توسعه است. کشور ایران با کمبود آب مواجه بوده و لزوم استفاده بهینه از منابع آبی موجود همواره مورد تاکید دولتمردان و منطبق بر سیاست های کلی نظام و مورد تاکید وزارت جهاد کشاورزی است. لذا استفاده از محصولات کم آبخواه و نیز تغییر نگرش نسبت به سیستم های سنتی تولید محصولات امری اجتناب ناپذیر بوده، در این راستا ماهی تیلاپیا به عنوان یک گزینه کم آبخواه و مناسب برای پرورش به سیستم گرم آبی کشور معرفی شده است. تکنولوژی بیوفلوک نیز که از آن به عنوان سیستم بدون تعویض آب یا تعویض آب محدود یاد می شود می تواند نقش مهم و بسزایی را در کاهش مصرف آب و کاهش آلودگی محیط زیست ایفا نماید زیرا سیستم بیوفلوک برای کاهش مشکلات ناشی از تولید متراکم توسعه یافته است. در مناطقی که با کمبود آب یا زمین مواجهند پرورش متراکم آبزیان بیشتر مورد توجه قرار می گیرد. در اقتصاد پرورش دو موضوع تامین غذا(گران ترین)، آب و زمین(محدود ترین) نقش بسیار مهمی دارند. تولید متراکم همراه با تولید فضولات با حجم بالاست که نیاز به انجام کارهای زیربنایی برای حل آن احساس می شود. تکنولوژی بیوفلوک یک روش جدید برای تصفیه آب است که اغلب به عنوان راهی برای کاهش هزینه غذا و کاهش مخاطرات زیست محیطی از طریق کاهش ضایعات دفعی سیستم پرورشی مطرح می گردد. این تکنولوژی برپایه تحریک باکتری های هتروتروف برای معدنی کردن نیتروژن غیرآلی استوار است. این باکتری ها با مصرف کربوهیدرات، آمونیوم و ضایعات نیتروژنی را برای ساخت سلول های جدید مورد استفاده قرار می دهند و همزمان مواد آلی، ارگانیسم های میکروبی و جامدات معلق را به شکل فلوک در می آورند. این فرایند باعث استفاده مجدد غذاهای خورده نشده و مدفوع می گردد و تعویض آب را کاهش داده و از این طریق خطر ابتلا به بیماری های واگیر را از مسیر آب ورودی کاهش می دهد. همچنین به دلیل عدم نیاز به آب جاری و ورود مستمر آب از ورود عوامل بیماریزا به مزرعه نیز جلوگیری می کند. در سیستم سنتی پرورش تیلاپیا روزانه 5 تا10 درصد حجم آب تعویض می شود تا کیفیت آب کنترل گردد. انجام تعویض آب باعث پراکنش عوامل بیماریزا و شیوع آن در منطقه می گردد. در این حالت عدم تعویض آب یک راه بالا بردن امنیت زیستی بحساب می آید. در سیستم بیوفلوک به مواد جامد و اجتماعات آن اجازه تجمع در آب داده می شود. تا زمانی که هوادهی و اختلاط آب به خوبی صورت می گیرد فلوک ها به شکل معلق در آب هستند و کیفیت آب کنترل می شود. البته مدیریت فلوک ها به این سادگی نیست و برای اینکه سیستم به طور کامل و کارآمد عمل نماید و تولید مناسبی شکل گیرد پیچیدگی های فنی خاص خود را دارد. از جمله اینکه در زمینه طراحی مزرعه، نوع و شکل سازه، میزان و نوع هوادهی، منابع کربن ارزان قیمت، هنوز ابهاماتی وجود دارد و باید با انجام تحقیقات تکمیلی ارزیابی اقتصادی در شرایط پرورشی ایران انجام شود و بسته دانش فنی مربوطه در اختیار متقاضیان قرار گیرد. در زمینه تشکیل بیوفلوک، حفظ سیستم و پرورش تیلاپیا در مقیاس تجاری تجربیات ارزنده ای در مرکز تحقیقات ملی آبزیان آب های شور در سال های اخیر حاصل شده است که می توان به تولیدی به میزان 9 تن ماهی تیلاپیا در استخر 1000 مترمکعبی در شرایط گلخانه ای با پوشش لاینر و نیز تولید 25 کیلوگرم در متر مکعب در شرایط استخر بتنی با تعویض آب محدود 5 در صد در روز اشاره کرد.